- موقعیت جغرافیایی استان
استان گلستان بین 36 درجه و 30 دقیقه و 2 ثانیه تا 38 درجه و 7 دقیقه و 6 ثانیه عرض شمالی و 53 درجه و 51 دقیقه تا 56 درجه و 21 دقیقه و 4 ثانیه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ در بخش شمالی کشور واقع گردیده است . این استان از شمال به کشور ترکمنستان ، از جنوب به استان سمنان ، از شرق به استان خراسان شمالی و از غرب به دریای خزر و استان مازندارن محدود می شود .
2- تعداد شهرستانها ، دهستان ها و آبادی ها
استان گلستان متشکل از 11 شهرستان (گرگان ، گنبد ، بندرگز ، کردکوی ، ترکمن ، علی آباد ، آق قلا ، رامیان ، آزادشهر ، مینودشت و کلاله) ، 21 بخش ، 24 شهر ، 50 دهستان ، 986 آبادی مسکونی و 75 آبادی غیرمسکونی می باشد . (جدول شماره 1-1-و 3-1) .
3- مساحت
مساحت استان گلستان بالغ بر 74/20437 کیلومتر مربع (3/1) درصد از کل مساحت کشور و به عبارتی رتبه 21 در بین استان هـا است . وسعت شهرستانهای استان متفاوت بوده به طوری که شهرستان گنبد با 323/5071 کیلومتر مربع (81/24 درصد از مساحت استان) بزرگترین و بندرگز با 31/239 کیلومتر مربع (17/1 درصد از مساحت استان) کوچکترین شهرستان می باشند .
تراکم نسبی جمعیت استان در سال 1384 معادل 4/80 نفر در کیلومتر مربع بوده که بالاترین و پایین ترین آن مربوط به شهرستان های گرگان (9/233 نفر در کیلومتر مربع و کلاله (7/29 نفر در کیلومتر مربع) بوده است (جدول شماره 1-1) .
عوامل محلی (عرض جغرافیایی ، ناهمواری ها ، منابع آب و ...) و بیرونی (فرابار سیبری ، کم فشار مدیـترانه ای ، بادهای موسمی و ...) سبب تنوع اقلیمی استان شده اند که به اختصار اشاره می گردد .
4- عرض جغرافیایی
استان گلستان در محدوده منطقه معتدله شمالی قرار گرفته که این عامل نقش موثری را در اقلیم استان برعهده دارد .
5- ناهمواری ها
قسمت جنوب و شرق استان را کوهستــان تشکیل می دهد ، این کوهها به طور موازی و جهت آنها تقریباً شرقی – غربی بوده و دنباله سلسله جبال البرز می باشد . این کوهها از منطقــه هزار جریب (استان مازندران) شروع شده و به صورت نواری هلالی شکل امتداد پیدا کرده است و در شرق و شمال شرقی استان به کوههای آلاداغ ، بینالود و هزار مسجد در استان خراسان شمالی می پیوند . کوه شاهوار با ارتفاع 3945 متر بلندترین و نقاط ساحلی با ارتفاع 26- متر پست ترین نقاط استان می باشند .
استان گلستان از نظر ناهمواری به سه ناحیه زیر تقسیم می شود :
الف - ناحیه کوهستانی
رشته کوه البرز بصورت دیوار استان گلستان را از استان سمنان جدا می کند . این ناحیه در اثر حرکات کوهزایی دوران سوم زمین شناسی بوجود آمده است . فرسایش اواخر دوران سوم و دوران چهارم زمین شناسی تغییرات زیادی در آن بوجود آورده است . ناحیه مزبور از ارتفاع 500 متری تا بیش از 3500 متر را در برگرفته و پوشیده از گونه های جنگلی و مرتعی می باشد . قله ها ، چشمه سارها ، آبشارها ، رودخانه ها و اراضی جنگلی و مرتعی از مهم ترین چشم انداز طبیعی این ناحیه محسوب می گردد . وسعت ناحیه کوهستانی 4/3970 کلیومتر مربع (5/19 درصد) می باشد . مهم ترین ارتفاعات آن عبارتند از :
- خط الراس رشته کوه البرز در شهرستان گرگان حد طبیعی بین این شهرستان و شهرستان شاهرود است . مرتفع ترین قلل این رشته عبارتند از : قله شاه کوه با ارتفاع 3910 متر ، قله پیرگرده کوه با ارتفاع 3204 متر ، قله چل چلی با ارتفاع 3111 متر ، قله کوه ابر با ارتفاع 2875 متر و قله خوش ییلاق با ارتفاع 2802 متر .
- در شمال شرقی گنبد کوه سنگ داغ از شرق به غرب کشیده شده که خط الراس آن مرز طبیعی بین ایران و ترکمنستان بوده و ارتفاع آن به 735 تا 812 متر می رسد .
- بین دو دره رودخانه گرگانرود و اترک ، کوههای کم ارتفاع گلیداغ و نازلی کشیده شده است .
- ارتفاعات شرقی گنبد نیز دنباله رشته کوه های البرز می باشد که به کوههای شهرستان بجنورد متصل می گردد . معروف ترین قله آن بنام زاوه کوه به ارتفاع 1434 متر می باشد .
- ارتفــاعات غرب شامل باری کوه با ارتفاع 2888 متر ، سنگ تراش با ارتفاع 2400 ، قله دوکولی با ارتفاع 2600 متر ، کوه میلانه با ارتفاع 2750 متر ، کوه گلدین با ارتفاع 2400 متر .
ب - ناحیه کوهپایه ای
این ناحیه از ارتفاع 100 تا 500 متر را در برگرفته و شامل تپه های کوچو لس ، تپه ماهور و بدلندها که پوشیده از اراضی جنگلی می باشد . رودهای مهمــی با شاخه های متعددی سطح کوهپایه و دشت را شیار داده و به دریای مازندران و خلیج گرگان می ریزد . اکثر پارک های طبیعی و زیستگاه ها در این ناحیه وجود دارد . وسعت آن حدود 3/2458 کیلومتر مربع (12 درصد) می باشد .
ج - ناحیه جلگه ای و ارضی پست
ارتفاع این ناحیـه در حاشیه دریای خزر و خلیج گرگان پایین تر از سطح دریای آزاد و به تدریج به سمت شرق به ارتفاع افزوده می شود . بقایای چین خوردگی دوران سوم در کوهپایه های استان گلستان و تپه هایی از بقایای آبرفت های قدمی ، کوهستان را به دشت ارتباط می دهد . این منطقه محل استقرار شهرها و اکثر روستاهای استان می باشد .
به لحاظ تراکم جمعیت ، اراضی کشاورزی ، صنایع ، دامپروری از اهمیت بسزایی برخوردار است . وسعت آن حدود 3/14008 کیلومتر مربع (5/68 درصد) می باشد .
با توجه به ویژگی های طبیعی ، رودخانه های فراوانی در استان جریان دارند که غالباً به دریای خزر می ریزد این استان از چهار حوضه آبریز اصلی به شرح زیر تشکیل شده است :
- رودخانه اترک
از کوه استان خراسان شمالی (ارتفاعات جنوب شهرستان قـوچان) سرچشمه می گیرد . طول آن 454 کیلومتر در قسمت شمالی استان با جهت شرقی – غربی جریان دارد . مهمترین شاخه های آن شامل سومبار ، آجی سو ،آق سو ، خرتوت و ... می باشد .
- گرگانرود
از ارتفاعات جنگل گلستان ، کوه های آلاداغ و گلیداغ سرچشمه می گیرد . طول آن 350 کیلومتر و در قسمت مرکزی استان با جهت شرقی – غـربی جـریــان دارد . مهمتــرین شاخه های آن شامل دوغ ، زاو ، اوغان ، چهل چای ، زرین گل ، رامیان ، نوده ، رودبار محمد آباد و ... می باشد .
- رودخانه قره سو
از دامنه های شمالی ارتفاعات جنوب شهرستان های گرگان و کردکوی سرچشمه می گیرد . طول رودخانه 160 کیلومتر و در جنوب استان با جهت شرقی – غربی جریان دارد . مهمترین شاخه های آن شامل گرمابدشت ، چهل و چهار آب شصت کلا ، فسن رود النگ دره ، توشن و زیارت و ... می باشد .
- رودخانه های حوضه خلیج گرگان
این رودخانه ها به صورت شاخه های مستقل از دامنه های شمالی ارتفاعات جنوب شهرستان های بندرگز و کردکوی سرچشمه گرفته و در قسمت جنوب غربی استان با جهت جنوبی – شمالی جریان دارد . مهم ترین شاخه های آن شامل کارکنده ، باغو ، گز وطنا ، جفاکنده ، مزنگ ، نوکنده و ... می باشد .
6- پیشینه تاریخی و وجه تسمیه
آثـار و اسناد تاریخی به دست آمده در استان نشانگر آن است که استان گلستان از دیرباز جامعه ای اسکان یافته بوده و قدمت سکونت به شش هزار سال قبل بر می گردد . در حقیقت یکی از قدیمی ترین ایالت های ایران و مرکز عمده تمدن آریایی ها در شمال ایران بوده است .
جدول شماره 1-1-تعداد بخش ها ، شهرها ، دهستان و آبادی های استان گلستان به تفکیک شهرستان در سال 1384
|
شهرستان
|
تعداد
|
وسعت (کیلومتر مربع)
|
جمعیت (نفر)
|
تراکم نسبی جمعیت نفر در کیلومتر مربع
|
|
بخش
|
شهر
|
دهستان
|
آبادی
|
|
کل
|
مسکونی
|
خالی از سکنه
|
|
جمع
|
کمتر از 20 خانوار
|
20 خانوار و بیشتر
|
|
بندرگز
|
2
|
2
|
4
|
25
|
25
|
2
|
23
|
0
|
3/239
|
48627
|
2/203
|
|
ترکمن
|
2
|
3
|
3
|
58
|
57
|
10
|
47
|
1
|
4/1576
|
119168
|
6/75
|
|
علی آباد
|
2
|
2
|
4
|
76
|
68
|
8
|
60
|
8
|
2/1160
|
128905
|
1/111
|
|
کردکوی
|
1
|
1
|
3
|
36
|
32
|
4
|
28
|
4
|
94/818
|
70645
|
3/86
|
|
گرگان
|
2
|
2
|
5
|
112
|
98
|
5
|
93
|
14
|
8/1615
|
378010
|
9/233
|
|
گنبد
|
2
|
2
|
6
|
177
|
167
|
33
|
134
|
10
|
3/5071
|
283205
|
8/55
|
|
مینودشت
|
2
|
2
|
6
|
138
|
132
|
15
|
117
|
6
|
6/1576
|
144934
|
9/91
|
|
رامیان
|
2
|
3
|
4
|
55
|
49
|
5
|
44
|
6
|
73/780
|
100935
|
3/129
|
|
آق قلا
|
2
|
2
|
5
|
79
|
74
|
7
|
67
|
5
|
5/1763
|
114236
|
8/64
|
|
کلاله
|
2
|
2
|
6
|
246
|
229
|
46
|
183
|
17
|
5/4962
|
147625
|
7/29
|
|
آزادشهر
|
2
|
3
|
4
|
58
|
54
|
7
|
47
|
4
|
47/872
|
107866
|
6/123
|
|
استان
|
21
|
24
|
50
|
1060
|
985
|
142
|
843
|
75
|
74/20437
|
1644156
|
4/80
|
مأخذ : معاونت برنامه ریزی استانداری گلستان
جدول شماره 2-1-تعداد شهرستان های استان گلستان طی دوره 84-1355
|
سال
|
شهرستان
|
اسامی شهرستان
|
|
1355
|
2
|
گرگان – گنبد
|
|
1358
|
4
|
گرگان – گنبد – ترکمن – علی آباد
|
|
1359
|
5
|
گرگان - گنبد – ترکمن – علی آباد – کردکوی
|
|
1368
|
6
|
گرگان - گنبد – ترکمن – علی آباد – کردکوی – مینودشت
|
|
1376
|
7
|
گرگان - گنبد – ترکمن – علی آباد – کردکوی – مینودشت – بندرگز
|
|
1379
|
9
|
گرگان - گنبد – ترکمن – علی آباد – کردکوی – مینودشت – بندرگز – آق قلا – کلاله
|
|
1380
|
11
|
گرگان - گنبد – ترکمن – علی آباد – کردکوی – مینودشت – بندرگز – آق قلا – کلاله – آزادشهر – رامیان
|
|
1381
|
11
|
گرگان - گنبد – ترکمن – علی آباد – کردکوی – مینودشت – بندرگز – آق قلا – کلاله – آزادشهر – رامیان
|
|
1382
|
11
|
گرگان - گنبد – ترکمن – علی آباد – کردکوی – مینودشت – بندرگز – آق قلا – کلاله – آزادشهر – رامیان
|
|
1383
|
11
|
گرگان - گنبد – ترکمن – علی آباد – کردکوی – مینودشت – بندرگز – آق قلا – کلاله – آزادشهر – رامیان
|
|
1384
|
11
|
گرگان - گنبد – ترکمن – علی آباد – کردکوی – مینودشت – بندرگز – آق قلا – کلاله – آزادشهر – رامیان
|
مأخذ : معاونت برنامه ریزی استانداری گلستان
جدول شماره 3-1-تعداد شهرستان های بخش ، دهستان و آبادی استان گلستان از سال 84-1375
|
سال
|
شهرستان
|
بخش
|
شهر
|
دهستان
|
آبادی
|
آبادی مسکونی
|
کمتر از 20 خانوار
|
20 خانوار و بیشتر
|
آبادی خالی از سکنه
|
شهرستان جدید
|
شهر جدید
|
|
1375
|
6
|
15
|
16
|
43
|
1074
|
999
|
145
|
854
|
75
|
-
|
-
|
|
1376
|
7
|
16
|
16
|
45
|
1074
|
999
|
145
|
854
|
75
|
بندرگز
|
دلند
|
|
1377
|
7
|
16
|
16
|
45
|
1074
|
999
|
145
|
854
|
75
|
-
|
-
|
|
1378
|
7
|
16
|
16
|
45
|
1074
|
999
|
145
|
854
|
75
|
-
|
-
|
|
1379
|
9
|
1219
|
18
|
45
|
1072
|
997
|
142
|
855
|
75
|
آق قلا – کلاله
|
مراوه – اینچه برون
|
|
1380
|
11
|
21
|
21
|
50
|
1069
|
994
|
142
|
852
|
75
|
آزادشهر – رامیان
|
فاضل آباد سرخنکلاته – انبارالوم
|
|
1381
|
11
|
21
|
23
|
50
|
1064
|
989
|
142
|
847
|
75
|
-
|
سیمین شهر – نوده خاندوز
|
|
1382
|
11
|
21
|
23
|
50
|
1064
|
989
|
142
|
847
|
75
|
-
|
-
|
|
1383
|
11
|
21
|
24
|
50
|
1061
|
986
|
142
|
844
|
75
|
-
|
نگین شهر
|
|
1384
|
11
|
21
|
24
|
50
|
1061
|
986
|
142
|
844
|
75
|
-
|
-
|
مأخذ : معاونت برنامه ریزی استانداری گلستان
جدول شماره 4-1-اسامی شهرستان های استان گلستان به تفکیک شهرستان ، بخش و دهستان های تابعه در سال 1384
|
شهرستان
|
بخش
|
مرکز بخش
|
دهستان
|
مرکز دهستان
|
شهر
|
|
ترکمن
|
مرکزی
|
بندرترکمن
|
جعفربای جنوبی
|
سیجوال
|
ترکمن
|
|
گمیشان
|
گمیش تپه
|
جعفربای شرقی
|
بناور
|
سیمین شهر
گمیشان
|
|
جعفربای غربی
|
خواجه نفس
|
|
بندرگز
|
مرکزی
|
بندرگز
|
انزان غربی
|
گز غربی
|
بندرگز
|
|
انزان شرقی
|
گلفرا
|
|
نوکنده
|
نوکنده
|
بنفشه
|
نوکنده
|
نوکنده
|
|
لیوان
|
لیوان شرقی
|
|
علی آباد
|
مرکزی
|
علی آباد
|
کتول
|
مزرعه
|
علی آباد
|
|
زرین گل
|
کردآباد
|
|
کمالان
|
فاضل آباد
|
شیرنگ
|
شیرنگ علیا
|
فاضل آباد
|
|
استرآباد
|
فاضل آباد
|
|
گرگان
|
مرکزی
|
گرگان
|
استرآباد جنوبی
|
جلین علیا
|
گرگان
|
|
روشن آباد
|
لمسک
|
|
انجیرآب
|
زنگیان
|
|
بهاران
|
سرخنکلاته
|
استرآباد شمالی
|
سرخنکلاته
|
سرخنکلاته
|
|
قرق
|
نوده ملک
|
|
آق قلا
|
مرکزی
|
آق قلا
|
آق التین
|
عطا آباد
|
آق قلا
|
|
شیخ موسی
|
گری دوجی
|
|
گرگان بوی
|
قانقرمه
|
|
وشمگیر
|
انبارالوم
|
مزرعه جنوبی
|
چین سیولی
|
انبارالوم
|
|
مزرعه شمالی
|
انبارالوم
|
|
گنبد
|
مرکزی
|
گنبد
|
آق آباد
|
آق آباد
|
گنبدکاوس
|
|
باغلی ماراما
|
باغلی ماراما
|
|
فجر
|
فجر
|
|
سلطانعلی
|
سلطانعلی
|
|
داشلی برون
|
اینچه برون
|
اترک
|
داشلی برون
|
اینچه برون
|
|
کرند
|
کرند
|
|
آزادشهر
|
مرکزی
|
آزادشهر
|
نظام آباد
|
نظام آباد
|
نگین شهر
آزادشهر
|
|
خرمارود شمالی
|
آزادتپه
|
|
جشمه ساران
|
نوده خاندوز
|
خرمارود جنوبی
|
نوده خاندوز
|
نوده خاندوز
|
|
چشمه ساران
|
فارسیان
|
|
رامیان
|
مرکزی
|
رامیان
|
دلند
|
دلند
|
رامیان
دلند
|
|
قلعه میران
|
باقرآباد
|
|
فندرسک
|
خان ببین
|
فندرسک شمالی
|
سعدآباد فندرسک
|
خان ببین
|
|
فندرسک جنوبی
|
رضاآباد
|
|
مینودشت
|
مرکزی
|
مینودشت
|
چهل چای
|
القجر
|
مینودشت
|
|
قلعه قافه
|
قلعه قافه
|
|
کوهساران
|
دوزین
|
|
گالیکش
|
گالیکش
|
قراولان
|
آق قمیش
|
گالیکش
|
|
نیلکوه
|
فارسیان
|
|
ینقاق
|
ینقاق
|
|
کلاله
|
مرکزی
|
کلاله
|
آق سو
|
آجن سنگرلی
|
کلاله
|
|
تمران
|
تمرقره قوزی سفلی
|
|
زاوه کوه
|
پیشکمر
|
|
کنگور
|
کنگور
|
|
مراوه تپه
|
مراوه تپه
|
مراوه تپه
|
مراوه تپه
|
مراوه تپه
|
|
گلیداغ
|
گلیداغ
|
|
کردکوی
|
مرکزی
|
کردکوی
|
سدن رستاق شرقی
|
یساقی
|
کردکوی
|
|
سدن رستاق غربی
|
چهارده
|
|
چهار کوه
|
سرکلاته – خرابشهر
|
جدول شماره 5-1-توزیع نسبی جمعیت استان گلستان برحسب دین به تفکیک ساکن و غیرساکن در سال 1375
« درصد »
|
دین
|
استان
|
ساکن
|
غیر ساکن
|
|
نقاط شهری
|
نقاط روستایی
|
|
مسلمان
|
80/99
|
72/99
|
86/99
|
00/100
|
|
زرتشتی
|
02/0
|
02/0
|
03/0
|
00/0
|
|
مسیحی
|
01/0
|
02/0
|
01/0
|
00/0
|
|
کلیمی
|
00/0
|
00/0
|
00/0
|
00/0
|
|
سایر و اظهارنشده
|
17/0
|
24/0
|
11/0
|
00/0
|
|
جمع
|
00/100
|
00/100
|
00/100
|
00/100
|
مأخذ : نتایج تفصیلی سرشماری نفوس و مسکن سال 1375